قدس آنلاین: آزمون عزاداران در دوران جولان کرونا؛ اقامه شعائر حسینی در چارچوب ضوابط بهداشتی و دفاع توأمان از حیثیت عزای حسینی و سلامت عزاداران حسینی است. سربلندی در این آزمون آگاهی‌هایی می‌طلبد که در کتاب «آزمون عزاداران» درباره آن بحث شده است. برای تبیین بیشتر این موارد با مؤلف این کتاب حجت‌الاسلام محمد الهی خراسانی، عضو کارگروه اخلاق کمیسیون فرهنگ و اخلاق و مدرس حوزه علمیه مشهد به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.

کرونا نظام مدرن غرب را به چالش کشید

حجت‌الاسلام الهی خراسانی در ابتدا با بیان اینکه برخی افراد با انتشار و فراگیر شدن ویروس کرونا می‌خواستند وانمود کنند که این بیماری اعتقادات دینی را به چالش کشیده است، می‌گوید: به نظر می‌رسد این بیماری سبب شد نظام مدرن غرب به چالش کشیده شود. بر این اساس، وقتی انسان دید نمی‌تواند به تجارب بشری تکیه کند و از سوی دیگر، مواجهه نزدیک با مرگ و پایان زندگی دنیوی را تجربه کرد، نیاز به معنویت و تکیه‌گاهی فراتر از عالم مادی را بیشتر احساس کرد. نیاز به معبود به عنوان موجود متعالی و فراتر از همه عالم، اصل و بن‌مایه دین و گرایش دینی است. پس از این بیماری، احساس نیاز به خدا، معنویت، توسل، مرگ‌آگاهی و درک موقت بودن زندگی دنیوی تقویت شد. این‌ها شالوده اعتقادات دینی را شکل می‌دهد.

این پژوهشگر دینی عنوان می‌کند: البته این بیماری موجب شد که مناسک دینی مانند گذشته نتواند اجرا شود. اما باز هم اصل مناسک به چالش کشیده نشده و شعائر به طور کلی زیر سؤال نرفته است. متدینان باید در مواجهه با این بیماری به فکر شکل‌ها و قالب‌های متفاوتی از گذشته باشند بدون اینکه بخواهند این مناسک را به طور کلی کنار بگذارند. آن‌ها نیز سعی کردند به تدریج مناسک دینی را متناسب‌سازی کنند. به طور نمونه در مساجد با رعایت فاصله اجتماعی حضور پیدا کنند یا روضه‌ها را با رعایت توصیه‌های بهداشتی برگزار کنند. پس تنها شکل و قالب اجرای مناسک تغییر کرد؛ نه اصل اعتقادات و مناسک دینی.

در شرایط کرونا مردم می‌توانند اعتقادات خود را عمق دهند

این مدرس حوزه علمیه مشهد در پاسخ به این پرسش که اگر مجالس و حرم‌های مطهر اهل بیت(ع) را دارالشفا می‌دانیم، پس چرا باید در آنجا نیز اصول بهداشتی را رعایت کنیم توضیح می‌دهد: شاید برخی افراد تصور می‌کردند دارالشفا بودن حرم‌های مطهر به این معنی است که هر بیماری باید به حرم رفته و در همان جا هم شفا پیدا کند، در حالی که این اعتقاد نادرست است. حرم در درجه نخست از نظر شفای روح و جان، دارالشفاست؛ یعنی ما در حرم مطهر به معنای واقعی روح و جان خود را پاک کرده، از آلودگی‌ها پیراسته و زنگارهای دلمان را برطرف می‌کنیم. ضمن اینکه اگر به لحاظ جسمی هم شفا بگیریم، از مسیر طبیعی علل و عوامل مادی مورد عنایت قرار می‌گیریم. قرار نیست شفای ما حتماً از راه غیرطبیعی و به شکل معجزه اتفاق بیفتد. همان طور که در روایت داریم یکی از پیامبران الهی بیمار شد و گفت همان خدایی که بیماری از اوست، درمان هم از اوست و مداوا نمی‌کنم تا خود او، مرا درمان کند. اما خطاب آمد که اگر مداوا کردی، تو را شفا می‌دهیم.

او می‌افزاید: البته ممکن است شخص بیماری به اذن الهی و عنایت امام(ع)، خارج از اسباب طبیعی و عوامل مادی، به لحاظ جسمانی شفا بگیرد که این استثنا است. به همین خاطر می‌بینیم که معجزات و کرامات به ندرت اتفاق می‌افتد. یکی از برکات بیماری کرونا همین است که سبب می‌شود ما اعتقادات خود را در زمینه شئون امامت، ولایت، زیارت، تبرک و شفا عمق بیشتری دهیم.

حجت‌الاسلام الهی خراسانی تأکید می‌کند: فواید بیماری کرونا برای جریان دینداری در سطح کلان بسیار بیشتر از چالش‌های آن است. مردم متدین ما می‌توانند با مطالعه و گفت‌وگوی بیشتر، اعتقادات خود را عمق بیشتری ببخشند. همچنان که در زمینه مناسک دینی هم دیدیم متدینان توانستند مناسک دینی خود را با شرایط فعلی متناسب‌سازی کنند.

برخی حساسیت‌ها برای سکولار کردن جامعه است

این استاد حوزه و دانشگاه در پاسخ به دلایل حساسیت نسبت به مجالس عزاداری با وجود سهل‌انگاری‌های دیگر در جامعه نیز بیان می‌کند: نباید تمام هشدارها و نگرانی‌ها نسبت به مجالس عزاداری را در یک دسته قرار دهیم. برخی از این هشدارها و نگرانی‌ها از سر دغدغه و دلسوزی است. اینکه این حجم از اجتماعات تا پیش از عزاداری‌های محرم به صورت گسترده و همزمان وجود نداشته، یک واقعیت است. برخی این مراسم را با بازارها، وسایل حمل و نقل عمومی و... مقایسه می‌کنند که به نظر می‌رسد مقایسه درستی نیست؛ زیرا تعطیل کردن بازارها و فضای خرید مردم یا محدودیت‌ ایجاد کردن در حمل و نقل عمومی عملاً امکان‌پذیر نیست؛ اما می‌توانیم نسبت به برگزاری مجالس عزاداری به شکل متفاوت تدبیری بیندیشیم.

او در بیان دسته دوم از اظهار نگرانی‌ها ادامه می‌دهد: بخشی دیگر از نگرانی‌هایی که ابراز می‌شود را نمی‌شود صادقانه دانست. چون احساس می‌شود هیچ دغدغه‌ای نسبت به اقامه شعائر حسینی و این فرصت بی-بدیل معنوی نیست و صرفاً تلاش برای محدود و حتی تعطیل کردن مجالس عزاداری است که در نهایت به سکولار کردن جامعه و برچیدن دین و شعائر دینی از صحنه زندگی اجتماعی منجر می‌شود. جریانی که نمی‌پسندد سنت‌های دیرینه مذهبی همچنان رواج داشته باشد و ترجیح می‌دهد سبک زندگی مدرن غربی دنبال شود و از شرایط فعلی هم به عنوان یک فرصت برای کمرنگ کردن آیین‌های مذهبی استفاده می‌کند.

عضو کارگروه اخلاق حوزه علمیه مشهد خاطرنشان می‌کند: پاسخ مناسب به هر دو جریان، دنبال کردن الگوی عزاداری‌ در چارچوب ضوابط بهداشتی است؛ یعنی هم اقامه عزای حسینی و هم حفظ سلامت عزاداران حسینی و این همان چیزی است که مراجع معظم تقلید و رهبر معظم انقلاب توصیه کرده‌اند. شکل اقامه عزا همان طور که مراجع معظم فرموده‌اند می‌تواند متفاوت باشد؛ به طور نمونه در بندهایی از بیانیه آیت‌الله سیستانی، ‌پیشنهادهایی نسبت به قالب‌های اقامه عزای حسینی مطرح شده است. ایشان تأکید کرده است حتماً روضه‌های خانگی احیا شود و خانواده‌ها از برکات برگزاری روضه در محیط خانه‌ بهره‌مند شوند. ایشان توصیه می‌کنند از فضای رسانه‌ها بیشتر استفاده کنیم و مجالس حسینی را برای افرادی که امکان حضور فیزیکی ندارند، پوشش رسانه‌ای گسترده‌ دهیم. همچنین از سیاه‌پوش کردن فضای زندگی، محله و شهرمان غافل نشویم و با نصب بیرق‌های عزا، فضای عزا را به نمایش بگذاریم.

هم عرض ارادت، هم حفظ سلامت

این کارشناس دینی درباره برگزاری مراسم عزاداری توسط هیئت‌ها تأکید می‌کند: مبنا دستورالعمل ابلاغی ستاد ملی مبارزه با کروناست. این ستاد مانع برگزاری مراسم عزاداری نشده اما برای مراسم قیود و ضوابطی را مطرح کرده است. از جمله اینکه اگر این مراسم بیش از یک ساعت باشد، حتماً باید در فضای باز برگزار شود و خوشبختانه بیشتر هیئت‌ها از آغاز مجالس عزای محرم به بهترین شکل، این فضا را ایجاد و مسائل بهداشتی را رعایت کرده‌اند. برگزاری مراسم در فضای باز، ضدعفونی کردن‌ دست‌ها، استفاده از ماسک توسط شرکت‌کنندگان در مراسم و رعایت فاصله اجتماعی در طول برگزاری مراسم، نشان از اهتمام مسئولان هیئت‌های مذهبی به رعایت ضوابط بهداشتی دارد.

او عنوان می‌کند: اگر مبنا همچنان که رهبر معظم انقلاب تأکید کردند، دستورالعمل ستاد ملی مبارزه با کرونا باشد جای نگرانی نیست. بسیاری از هیئت‌ها نشان دادند که می‌توانند به بهترین شکل، این ضوابط را رعایت کنند و همان گونه که مشاهده می‌کنیم و تصاویر آن نیز در فضای مجازی منتشر شده است، مجالس عزاداری، با شکوه هر چه تمام‌تر و با رعایت ضوابط بهداشتی در حال برگزاری است.

حجت‌الاسلام الهی خراسانی در پایان بیان می‌کند: ماه محرم، فرصت بسیار مناسبی برای نمایش عقلانیت دینی و اثبات سازگاری علم و دین و نیز حفظ شعائر و سلامت است؛ و عزاداری در چارچوب ضوابط بهداشتی، پاسخی است به دوگانه کاذب سلامت و عزاداری؛ و تحقق این شعار زیبا که هم عرض ارادت، هم حفظ سلامت. اگر همه فعالان و دست‌اندرکاران مراسم عزاداری در سراسر کشور به توصیه‌های مراجع معظم تقلید عمل کنند و از نگاه‌های ذوقی و رفتارهای نسنجیده پرهیز کنند، بدون تردید می‌توانیم عزاداری‌های امسال را به عنوان الگوی مناسبی از عقلانیت دینی در اجرای مناسک مذهبی توسط شیعیان در جهان مطرح کنیم.